Birçok insan, yakın çevresindeki bazı kişiler Whatsapp, aile toplantısı veya yemekteyken şüpheli bilgiler paylaştığında tam olarak ne yapacağını veya nasıl bir tepki vereceğini bilmez. Psikolog ve komplo teorileri araştırmacısı Marius Raab’a (Bamberg Üniversitesi) göre, komplo teorilerine inanan insanlarla yapılan konuşmalardaki temel sorun, bu kişilerin görünür olmayan bir olguya inanıyor olmaları. „Gizli olan bir şeyin, bir komplonun var olmadığını kanıtlamak bu nedenle çok zor.“ Bundan dolayı tartışmaların dönüp dolaşıp aynı noktaya vardığı hissi oluşuyor. BR24 #Faktenfuchs uzmanlarla birlikte yardımcı olabilecek 12 öneri topladı.
1. Öneri: Tepki vermek iyidir – çünkü susmak onay şeklinde algılanabiliyor
Raab’a göre genel olarak tepki vermek doğru. Örneğin bir grup sohbetinde birisi şüpheli bağlantılar paylaşıyorsa ve kimse de buna karşı çıkmıyorsa, beyin bu durumu normal olarak bir onay olarak kabul eder. „Bu durumda o kişi kendini haklı görmüş olacak.“ Hiçbir tepki almamak aynı zamanda kişiyi daha da hırslandırıp daha fazla bağlantı paylaşmasına da neden olabilir. Böylece o kişi bir tepki almayı umut eder.
2.Öneri: Gerçekçi hedeflerle tartışmak
Komplo teorilerine inanan bir kişiyle tartışan birisi, kısa zamanda büyük beklentiler içine girmemeli diyor Ingrid Brodnig. Fikir değiştirmek uzun bir süreç ve bu gerçekleşse bile uzun konuşmalara gerek duyar. Birisinin içinde şüphe oluşması bile bir başarıdır. Bu nedenle gerçekçi hedefler öneriyor Brodnig. Örnek: Konunun sadece bir parçasını ele alıp onu tartışmak ve de kendi gördüğünüz zıtlıkları dile getirmek.
3.Öneri: Soru sormak
Brodnig ve Raab’a göre somut olarak şu şekilde yapılmalı: Sadece karşı argümanlar getirmemeli, onun yerine empatik bir şekilde dinlemeli, sorularla karşı tarafı anlamaya çalışmalı ve konuşmayı ters noktalara yönlendirmeli. Örneğin şu sorular sorulabilir: Bu neden sana mantıklı geliyor? Sözde komplocular bunu neden yapıyor? Brodnig: “Dürüst sorular sorduğunuzda bazen karşı taraf da kendisine bu soruları sorabiliyor.“
4.Konudan konuya atlamayı önleyin
Komplo teoricilerinin tipik gerekçelendirme şemalarını bilmek faydalıdır. Bunlardan biri konudan konuya atlamak: Yani karşınızdaki kişi karşı argüman getirmekten kaçınır ve konuyu değiştirir. Brodnig’in önerisi: „Konuşmayı yine çıkış noktasına çekmeye çalışın ve retorik olarak karşınızdaki kişinin kaçmamasını sağlayın.“ Örneğin şu şekilde sorarak: „Şu başta söylediklerinle ne demek istiyordun? Bunu daha ayrıntılı konuşmak isterdim.“
5.Öneri: Sayısız bağlantı gönderilirse, aralarından bir konuyu seçin
Karşı taraf çevrimiçi bir tartışma esnasında karşı argüman getirmek yerine bir sürü bağlantı gönderiyorsa, öneri yine bir önceki başlıktaki gibi olacaktır. İnsan bu durumda sayının çokluğu sebebiyle kendini çaresiz hissedebilir. Brodnig’in önerisine göre bu gibi durumlarda tüm bağlantılara karşılık vermek yerine bir tanesini seçip ona odaklanmak gerekir. Böyle bir durumda konuşmayı başlatmak örneğin şu şekilde olabilir: „Şu bağlantıyı gönderdin. İlk gönderen kişi kim? Neden özellikle bu kaynağa güveniyorsun?“
6.Öneri: Sorgulayan akla hitap edin
Komplo teorisine inanan kişiler, kendilerini sorgulayan bireyler olarak görür. Bu kendini siyaset ve bilim gibi kurumlara karşı bir güvensizlik olarak gösterir. Brodnig’in önerisine göre bu imaj konuşmalarda konu edilmeli. Örneğin „Biliyorum, eleştirel bir insansın ve sorgulamayı seversin. Peki bilgiyi edindiğin şu kişi kimdir, nedir?“ diye sorulabilir. Karşınızdaki kişinin bu sorunlu kaynağı sorgulaması bile kısmi bir başarı olarak görülebilir.
7.Öneri: En önemli argümanları merkeze alın
Bu tür tartışmalarda kendi argümanlarınızı ön plana çıkarmak yerine sürekli karşı tarafınkileri yalanlamak ve onlara karşı çıkmak gibi bir tehlike bulunuyor. Brodnig’e göre sadece yanlışları konuşmak yerine doğru olanları tartışmanın merkezine çekmek gerekir. Bu nedenle en baştan hangisinin en önemli argüman olduğuna karar vermeli ve bunu tartışmaya dahil etmeli.
8.Öneri: “Technobabble” karşısında yılmayın
Komplo teorileri yayan insanlar çoğunlukla bilimsel bir terminoloji kullanır. Bu retorik stratejiye “Technobabble” denir (İngilizce teknoloji (technology) ve gevezelik (babble) kelimelerinden türetilmiştir): Uzmanlık terimleri ile bilirkişilik havası verilir. “Karşı tarafın uzmanlık terimleri kullanmasını ve bunların doğru olup olmadığını kontrol edin” diyor Brodnig. Bir kelimenin ne anlama geldiğini bilmiyorsanız endişelenmeyin ve sonradan örneğin Google'da bunu aratın.
9.Öneri: Grup sohbet yerine özel sohbet
Eğer birisi bir sohbet grubunda yanlış bilgiler yayıyorsa uzmanlar bu kişiye öncelikle özelden yazmayı tavsiye eder. Brodnig: “Bunu karşılıklı sohbette yaparak bu kişiye çaktırmadan doğru bilgiyi sunmayı denerim.” Başkalarının önünde bunu yaparsanız karşınızdaki kişi kendini rezil edilmiş hissedebilir.
10.Öneri: Kimin için tartıştığınızı düşünün
Aile toplantılarında yapılan tartışmalarda bir kişiyi kenara çekip konuşmak daha zordur. Brodnig’e göre bu gibi durumlarda kimin için tartıştığınızı düşünmenin faydası var. Eğer örneğin amcanız yanlış dedikodular yayıyorsa düşünmeniz gereken şu: burada önemli olan amcanıza ulaşmak mı yoksa masada yer alan diğer kişilere mi, örneğin kendi anne babanıza doğru bilgiyi vermek ve onların endişelenmemesini sağlamak mı. Bu durumda argümanları bu kişiye yönelik kullanmalı, yani onun değerlerine uygun olarak veya kullandığı kaynaklara uygun olarak. (“Senin hep okuduğun gazetede aynen böyle yazıyor.”) Bu inandırıcı olma ihtimalinizi yükseltir.
11.Öneri: Takdir edin
Eğer bir kişiye size göre yanlış olan bir şeye inandığını söylerseniz bu kişi bunu kendisine ve kişiliğine karşı yapılmış bir saldırı olarak görebilir ve artık sizi dinlemez. Bu nedenle bir konuda farklı fikirlere sahip olsanız da o kişiye değer verdiğinizi göstermek faydalıdır. Örneğin şu şekilde konuşabilirsiniz: “Biliyorum çevren ve ailen için en iyisini istiyorsun”. Ama ondan sonra o konudaki karşı fikrinizi ortaya koyun, diye öneriyor Brodnig. Yapmamanız gereken şey o kişiyi bir komplo teoristi olarak adlandırmaktır. “Cephelerin daha büyük olmasına sebep olduğunuz anda karşınızdaki kişinin sizi dinlemesini artık daha da zorlaştırılmış olursunuz.”
12.Öneri: Teması koparmayın
Birçok konuşma dahi yapsanız karşınızdaki kişinin fikrinin değiştirememe ihtimalini göz önünde bulundurmalısınız. Ama kavga etmeden nasıl temasta kalınabilir? Bamberg Üniversitesi'nden Marius Raab şu öneride bulunuyor: O konuda ortak bir paydada buluşamadığınızı ama başka konularda da konuşabileceğinizi açıkça söyleyin. Önemli olan, her konuda aynı fikre sahip olmasanız bile hala o insanın yanında olduğunuzu ve ona bir insan olarak değer verdiğinizi göstermektir. Eğer o kişiyle konuşacak başka konular bulunamıyorsa ortak aktiviteler, mesela spor yapmak veya bir dernekte beraber çalışmak faydalı olabilir. Önemli olan karşı tarafın şunu fark etmesi: “Benim varlığım onun için önemli ve yaptıklarım olumlu sonuçlara sebep olabiliyor” diyor Raab.
Sonuç
Komplo teorilerine inanan bir insana tepki göstermek ve ona karşı çıkmak genel olarak iyidir ama burada önemli olan karşınızdakine değer göstermektir. Bir tartışmada kendinize gerçekçi hedefler koymalı, konudan sapmamalı ve empati kurarak sorular sormalısınız. Sürekli yalanlamak yerine uzmanlar, kendiniz için hangi argümanın önemli olduğunu dile getirmenizi öneriyor. Grup sohbetlerinde kişiye özelden yazmanın daha iyi olacağını söylüyorlar. Eğer bir kişi sohbette bir sürü şüpheli bağlantı gönderiyorsa bunlardan sadece bir tanesini ele alıp özellikle bu konuda konuşmanızın faydalı olacağını söylüyorlar. Daha büyük bir grupta ise önemli olan kimin için tartıştığınızı düşünmeniz ve buna karar vermeniz. İddialarda bulunan kişi için mi tartışıyorsunuz yoksa dinleyen ve belki bu konuda endişelenebilecek kişiler için mi? Ve son olarak: Ortak bir paydada buluşamasanız bile teması koparmamak iyidir.
"Hier ist Bayern": Der BR24 Newsletter informiert Sie immer montags bis freitags zum Feierabend über das Wichtigste vom Tag auf einen Blick – kompakt und direkt in Ihrem privaten Postfach. Hier geht’s zur Anmeldung!